احیای آیین دادرسی کیفری بعد از 9 سال، زندانیان بی گناه خسارت دریافت میکنند

قانون آیین دادرسی کیفری پس از 9 سال دوباره روی میز مجلس قرارگرفته است. به گفته کارشناسان موارد زیادی در این قانون بازبینی و اصلاح شده که می توان به پرداخت خسارت به افرادی که بیگناه زندان افتاده اند، تامین وکیل برای متهمان حتی در زمان مرحل پلیسی و حمایت از بزه دیدگان اشاره کرد.

 آیین دادرسی کیفری مجموعه اصول و مقرراتی است که برای کشف و تحقیق جرائم و تعقیب مجرمان و نحوه رسیدگی و صدور رأی و تجدیدنظر و اجرای احکام و تعیین وظایف و اختیارات مقامات قضایی در امور کیفری وضع شده‌است. این قانون در ایران در سال 1290 ویژه محاکم جزایی و برای دادسراها تصویب شد.

ماجرای تدوین لایحه آیین دادرسی کیفری

طهماسبی مدیرکل تدوین لوایح قوه قضائیه در گفتگو با مهر در مورد تاریخچه این قانون می گوید: زمانی که در سال 1373  قانون دادگاه های عمومی و انقلاب در کشور به تصویب رسید و اجرا شد، دادگاه ها با لایحه ای در حدود 35 ماده اداره می شدند و در بحث های آیین دادرسی مستند دادگاه ها قانون سال 1290بود. بعد در سال 1378 قانون آئین دادرسی کیفری دادگاه های عمومی و انقلاب به تصویب رسید. در  سال 1381 دادگاه های عمومی کنار گذاشته شدند و مجدداً دادسرا به نظام قضائی کشورمان برگشت و کل فرآیند آئین دادرسی کیفری در ماده ی 3 خلاصه شد یعنی اینکه در حدود 6 سال دادگاه عمومی داشتیم اما بر طبق آئین دادرسی دادسرا عمل می شد و حدود 10 سالی است که سیستم دادسرا داریم و  آئین دادرسی مان،  آئین دارسی دادگاه های عمومی است.

وی افزود: ضرورت داشت که یک آئین دادرسی منطبق با سیستم دادسرا و در عین حال استفاده از داده های جدید علمی در رابطه با علوم جنایی تدوین و به کار گرفته می شد. برای همین در قوه قضائیه در سال 1381 که سیستم دادسرا پیاده شد درصدد تدوین آئین دادرسی برآمدیم و تا سال 1383 گروهی لایحه ای در حدود 340 ماده تدوین کردند. در همان سال دوره دوم ریاست قوه قضائیه وقت آغاز و معاونتی با عنوان معاونت حقوقی و توسعه قضائی تشکیل شد و برای اولین بار در قوه قضائیه اداره خاصی متولی بحث لوایح شد.

مدیرکل تدوین لوایح قوه قضائیه اظهار داشت: در سال 1383 همزمان با شروع کار این اداره، پیش نویس لایحه آئین دادرسی کیفری در حدود 300 ماده به اداره ارجاع شد که گفته شد ظرف 20 روز نسبت به این پیش نویس اظهار نظر شود. بعد از مطالعه متوجه شدیم که هیچ نوآوری در این لایحه وجود ندارد. بعد 12 گروه تخصصی ایجاد شد تا در مورد این لایحه کار تحقیقاتی انجام شود. برای همین آئین دادرسی کیفری چهار کشور فرانسه، اردن، عربستان و مصر برای مطالعات تطبیقی ترجمه شد.

وی گفت: گروهی در رابطه با قرارهای تامینی و قرارهای نظارت قضائی، گروهی در رابطه با مولفه های دادرسی منصفانه و گروهی در رابطه با اجرای احکام و گروه های مختلف دیگر مشغول به کار شدند. همچنین گروه ده نفره ای از قضات هم تشکیل شد که وظیفه تدوین لایحه را  به عهده گرفتند. این فرآیند حدود یک سال و نیم تا دو سال به طول انجامید و بعد آن پیش نویسی تهیه شد که گروهی در قوه قضائیه با حضور ریاست قوه ی قضائیه وقت، خروجی این گروه تدوین کننده را از ابتدا تا انتها با حضور چند تن از اساتید دانشگاه و قضات دیوان عالی کشور ، بررسی کردند و بعد آن پیش نویسی ارائه و برای دادگستری های سراسر کشور و تمامی کانونهای وکلا و سایرنهادهای قضایی و حقوقی برای اظهار نظر ارسال شد. همان گروه، به مدت نه ماه این نظرات را مورد بررسی قرار دادند و نهایتا خروجی لایحه، لایحه ای در 636 ماده شد و به دولت ارسال شد.

طهماسبی گفت: لایحه به دولت ارسال شد و 14 ماه این لایحه در دولت ماند و بعد مورد بررسی و دستخوش تغییراتی شد تا اینکه به مجلس رفت. تا اینکه در سال 1388 به تصویب کمیسیون قضایی مجلس رسید و راهی شورای نگهبان شد.

آخرین وضعیت لایحه آیین دادرسی کیفری

محمد اسفنانی سخنگوی کمیسیون قضایی مجلس روایت لایحه 9 ساله آیین دادرسی کیفری را اینگونه تکمیل می کند: در شورای نگهبان تا کنون در سه مرحله به این قانون ایراد گرفته شده و بخش آخری که شورای نگهبان ایراد گرفته و در کمیسون مطرح شده در حال حاضر در دستور کار کمیسون است. البته این را باید گفت که مرکز پژوهش های مجلس، زمانی که لایحه آیین دادرسی کیفری در حال تدوین بود تدوین آئین دادرسی الکترونیکی  مانند استفاده از ابزارهای الکترونیکی و تدوین آئین دادرسی نیروهای مسلح را انجام داد.

وی گفت: این لایحه اصل 85 است و منتظر هستیم قوانین دیگر که به آن اشاره شد به این لایحه ملحق شود تا هر چه زودتر برای تصویب نهایی به شورای نگهبان ارسال کنیم.

ویژگی های آیین جدید دارسی کیفری

عبدالعلی میرکوهی معاون حقوقی وزیردادگستری هم در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد نوآوری های جدید در این لایحه قضایی می گوید: تدوین مولفه های دادرسی منصفانه، امکان مطالبه ضرر و زیان معنوی، تفکیک کامل مرحله تحقیق و تعقیب، مشارکت سازمان های مردم نهاد در مراحل دادرسی در اجرای تئوری های سیاست جنایی مشارکتی، توجه خاص به حقوق بزه دیده و اجرای سیاست های قضا زدایی همچنین فزایش قراراهای تامینی از 5 قرار به 10 قرار و پیش بینی نظارت قضائی و لغو بازداشت های  موقت اجباری، جلب به دادرسی به جای قرار مجرمیت و دادرسی افتراقی کودکان بخش هایی از تغییرات جدید در این لایحه مهم قضایی است. همچنین درکنار این تغییرات شاهد برگزاری دادگاههای مربوط به جرائم سیاسی و مطبوعاتی با حضور هیئت منصفه، نداشتن محدودیت برای داشتن وکیل، قابلیت تقسیط جزای نقدی، مطالبه ی خسارت ناشی از بازداشت غیر قانونی، از دیگر نو آوریهای این لایحه است.

دولت خسارت بازداشتهای غیرقانونی و افراد بی گناه را می دهد

معاون وزیردادگستری می گوید: همچنین در لایحه مقرر شده که متهم حق مطالبه خسارات ایام بازداشت را دارد. در این مورد یک کمیسیون استانی پیش بینی شده تا متهمی که بی گناه شناخته شده درخواست خود را به کمیسیون بدهد. وقتی درخواست موجه و مطابق قانون بود، کمیسیون باید رای به جبران خسارت بدهد و اگر رای ندهد، متهم می تواند به کمیسیون ملی مراجعه کند. یعنی اینکه اگر به اشتباه قاضی پرونده فردی زندانی یا بازداشت شد اگر مقصر قاضی باشد باید شخص قاضی خسارت بدهد و در غیر اینصورت بودجه ای از دولت در این مورد اختصاص داده شده و باید از محل این بودجه خسارت بازداشت جبران شود.

متهمان می توانند در مرحله پلیسی وکیل داشته باشند

محمد موذن زادگان استاد دانشگاه هم در مورد برخی تغییرات در این لایحه می گوید: در این لایحه تصمیمات حقوق متهم نسبت به قانون فعلی بسیار خوب و قابل توجه است. نمونه اول پیش بینی حق داشتن وکیل در مرحله پلیسی برای متهم است. پیش بینی شده که متهم می تواند در مرحله کشف جرم به محض تحت تعقیب قرار گرفتن وکیل داشته باشد.

تشکیل پرونده شخصیت برای متهمان در دادگاهها

این استاد دانشگاه گفت: پرونده شخصیت در قوانین ایران سابقه ندارد و برای اولین بار پیش بینی شده که باید برای متهم در جرائم مهم در کنار پرونده کیفری، پرونده شخصیت تشکیل شود که کمک می کند قاضی بتواند تصمیم درستی اتخاذ کند. پرونده شخصیت حاوی نظریات دانشمندان علوم اجتماعی، روانشناسی، پزشکی قانونی و اطبا درباره شرایط اجتماعی، زیستی و روانی متهم بی گناهی است که در دادگاه محکوم می شود و بعدا معلوم می شود که بی گناه است.