تبعات کیفری صدمه غیر عمدی حوادث رانندگی

بعد از تصادف رانندگی، سناریوهای مختلفی ممکن است شکل بگیرد. رویایی‌ترین حالت این است که هیچ کس آسیبی نبیند یا اینکه آسیب کم باشد و دو طرف حادثه بدون دلخوری راه خودشان را بروند. اما اگر کمی واقع‌بین باشیم این اتفاق کمتر رخ می‌دهد و در بسیاری مواقع کار به شکایت و دادگاه می‌کشد. در ادامه قصد داریم فرضی را بررسی کنیم که در آن تصادف رانندگی منتهی به قتل نشده است، بلکه صدمه و آسیب بدنی به همراه داشته است؛ آیا این اتفاق جرم است؟ اگر جرم است مجازات آن چیست؟

در گفت و گو با کارشناسان به بررسی این موضوعات پرداخته‌ایم.

بیشتر تصادف‌های رانندگی منجر به صدمات بدنی می‌شود و تلفات جانی به دنبال ندارند. بسیاری نمی‌دانند که این تصادف‌ها هم می‌تواند جرم باشد و مقصر علاوه بر جریمه راهنمایی و رانندگی به مجازات مقرر در قانون مجازات اسلامی نیز محکوم شوند. در گفت‌وگو با کارشناسان به بررسی جرم ایراد صدمه غیرعمدی ناشی از تصادفات رانندگی می‌پردازیم؛ اما ابتدا بهتر است چارچوب موضوع روشن‌تر شود. وسیله ارتکاب در این جرایم وسیله نقلیه اعم از زمینی، آبی و هوایی و نیز اعم از دوچرخه موتوردار مثل موتورسیکلت و سایر وسایل موتوری است. بنابراین وسایل نقلیه بدون موتور مثل دوچرخه مشمول بحث ما نمی‌شوند. این جرایم از سوی «راننده» واقع می‌شود و عمل مرتکب باید ماهیتا رانندگی باشد؛ بنابراین سرنشینان قاعدتا نمی‌توانند مرتکب این جرم باشند. جرایم ناشی از رانندگی جرایم مقید هستند و باید یکی از صدمات بدنی را که در ادامه به آن اشاره خواهد شد، به دنبال داشته باشند.

مجازات جرم

یک وکیل دادگستری در گفت‌وگو با «حمایت» با اشاره به مجازات جرم صدمه بدنی ناشی از حوادث رانندگی می‌گوید: صدمات بدنی در نتیجه تصادف‌های رانندگی جرم است و مجازات دارد. محمد باهو خاطرنشان می‌کند: صدمات بدنی ممکن است به صورت‌های مختلفی بروز کند و شدت و ضعف داشته باشد که این امر در مجازات موثر خواهد بود.

این کارشناس حقوق جزا می‌گوید: تصادف‌های رانندگی ممکن است باعث ایجاد بیماری غیر قابل علاج و از بین رفتن اعضا شود. باهو ادامه می‌دهد: هرگاه بی‌احتیاطی، بی‌مبالاتی، عدم رعایت نظامات دولتی یا عدم مهارت راننده (اعم از وسائل نقلیه زمینی، آبی و هوایی) یا متصدی وسیله موتوری، موجب مرض جسمی یا دماغی که غیرقابل علاج باشد یا از بین رفتن یکی از حواس یا از کارافتادن عضوی از اعضای بدن که یکی از وظایف ضروری زندگی انسان را انجام می‌دهد یا تغییر شکل دائمی عضو یا صورت شخص یا سقط جنین شود، مرتکب به حبس از دو ماه تا یک سال و به پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه مصدوم محکوم می‌شود. وی خاطرنشان می‌کند: چنانکه معلوم است این فرض به وضعیتی اشاره دارد که تصادف رانندگی باعث مرگ نمی‌شود؛ اما خسارت سنگین و غیرقابل جبرانی را به بار می‌‌آورد.

این وکیل دادگستری می‌گوید: نقصان، ضعف و نقص بدون از کار افتادن عضو، فرض دیگری است که بعد وقوع حوادث رانندگی ممکن است پیش آید.‌ هرگاه بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی یا عدم رعایت نظامات دولتی یا عدم مهارت راننده (اعم از وسایل نقلیه زمینی، آبی و هوایی) یا متصدی وسیله موتوری موجب صدمه بدنی شود که باعث نقصان یا ضعف دائم یکی از منافع یا یکی از اعضای بدن شود یا باعث از بین رفتن قسمتی از عضو مصدوم شود، بدون آنکه عضو از کار بیفتد یا باعث وضع حمل زن قبل از موعد طبیعی شود، مرتکب به حبس از دو ماه تا شش ماه و پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه مصدوم خواهد شد. باهو خاطرنشان می‌کند: این فرض به حالتی برمی‌گردد که تصادف رانندگی موجب از بین رفتن عضوی از بدن قربانی نمی‌شود؛ اما نقصان، ضعف و نقص به دنبال خواهد داشت.

این کارشناس حقوقی می‌گوید: ممکن است بی‌احتیاطی، بی‌مبالاتی، عدم رعایت نظامات دولتی یا عدم مهارت راننده (اعم از وسایل نقلیه زمینی، آبی و هوایی) یا متصدی وسیله موتوری موجب صدمه بدنی شود. در این صورت مرتکب به حبس از یک تا پنج ماه و پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه مصدوم محکوم می‌شود. باهو تاکید می‌کند: مورد اخیر مربوط به حالتی است که هیچ‌کدام از دو فرض بالا رخ نداده است و قربانی تصادف رانندگی تنها صدمه سبکی داشته باشد.

این وکیل دادگستری ادامه می‌دهد: علاوه بر این، در قانون مجازات اسلامی یک مجازات دیگر نیز برای صدمه غیرعمدی ناشی از حوادث رانندگی پیش بینی شده است. این مجازات به ماموران دولتی مربوط می‌شود که متصدی تشخیص مهارت و گواهینامه رانندگی هستند. این افراد اگر به کسی که واجد شرایط رانندگی نیست، گواهینامه بدهند به حبس تعزیری از شش ماه تا یک سال و به پنج سال انفصال از خدمات دولتی محکوم خواهند شد و پروانه صادره نیز ابطال می‌شود.

مصادیق تقصیر

یک کارشناس حقوقی به بررسی مفهوم تقصیر جزایی می‌پردازد و می‌گوید: تمامی جرایم فوق جرایم غیرعمدی هستند و در نتیجه ارتکاب تقصیر رخ می‌دهند. بی‌احتیاطی، بی‌مبالاتی، عدم مهارت و عدم رعایت نظامات دولتی مصادیق تقصیر محسوب می‌شوند که هر کدام معنی خاص خود را دارند. مهدی ظهوریان بی‌احتیاطی را این گونه تعریف می‌کند: اگر شخصی بدون توجه به نتایج عملی که عرفا قابل پیش‌بینی است اقدام به انجام کاری ‌کند و منتهی به قتل یا صدمه به غیر شود، مرتکب بی‌احتیاطی شده است. وی در خصوص بی‌مبالاتی می‌گوید: اگر شخص نتیجه عمل را، که همان اضرار به غیر است، پیش‌بینی کند ولی لاقیدی و سهل‌انگاری کند و منجر به ارتکاب جرم می‌شود بی‌مبالاتی کرده است.

علاوه بر این اگر شخصی به دلیل دست زدن به کاری که مرتکب از نظر بدنی و مادی یا معنوی [از نظر اطلاعات لازم] بر آن تسلط ندارد مرتکب قتل یا آسیب بدنی شود مرتکب عدم مهارت شده است. این وکیل دادگستری آخرین موضوعی که برای آشنایی با تقصیر جزایی بررسی می‌کند عدم رعایت نظامات دولت است. ظهوریان می‌گوید: نظامات دولتی، هر نوع قانون یا تصویب‌نامه یا آیین‌نامه یا حتی بخشنامه‌های کلی دولتی است که در رانندگی، همه افراد ملزم به رعایت آن هستند. البته باید بین عدم رعایت نظامات دولت و صدمه وارده رابطه علت و معلولی وجود داشته باشد و صرف خطا موجب مسئولیت کیفری نخواهد شد. بنابراین تقصیر دارای این چهار مصداق است و در صورتی که صدمه بدنی در نتیجه هر یک از آنها وارد شود، جرم ایراد صدمه غیرعمدی ناشی از حوادث رانندگی مصداق پیدا می‌کند.

موارد تشدیدکننده جرایم رانندگی

بعضی موارد باعث تشدید جرایم رانندگی می‌شوند و مجازات سنگین‌تری را برای راننده به دنبال دارند. ظهوریان با اشاره به این موضوع موارد تشدیدکننده جرایم رانندگی را به شرح زیر نام می‌برد: مستی در حین رانندگی، نداشتن پروانه رانندگی مربوط به آن وسیله نقلیه، تجاوز از سرعت مجاز، رانندگی با وسیله نقلیه دارای عیب و نقص مکانیکی، وقوع حادثه در محل‌هایی که برای عبور عابر پیاده علامت‌گذاری شده است، نرساندن مصدوم به مراکز درمانی و رانندگی از محل‌هایی که عبور از آن ممنوع است.

این وکیل دادگستری توضیح می‌دهد: در تمام موارد فوق مجازات مرتکب به بیش از دو سوم حداکثر مجازات تعیین شده در قانون افزایش پیدا می‌کند و دادگاه می‌تواند علاوه بر مجازات مذکور، مرتکب را برای مدت یک تا پنج سال از حق رانندگی یا تصدی وسایل موتوری محروم کند.

وی تاکید می‌کند: اما در مقابل بعضی اقدامات باعث تخفیف مجازات می‌شود. ظهوریان این موارد را به شرح زیر برمی‌شمارد: هرگاه راننده مصدوم را به نقاطی برای معالجه و استراحت برساند یا ماموران را از تصادف آگاه کند یا به هر نحوی معالجه، استراحت و تخفیف آلام مصدوم را آسان‌تر کند، دادگاه مقررات تخفیف را درباره او رعایت خواهد کرد.

بعد از وقوع تصادف رانندگی و ورود خسارت به قربانی این تصادف، معمولا تصور عمومی بر این است که این تصادف به پرداخت دیه ختم می‌شود این در حالی است که دیه تنها یکی از مجازات‌هایی است که ممکن است مرتکب حادثه به آن محکوم شود؛ مجازات‌های دیگری نیز در قانون برای مقصر در نظر گرفته شده است که عمدتا ناظر به حبس است. با توجه به اینکه آسیب وارد شده به قربانی تا چه حد شدید است و وی چه آسیبی دیده است، مجازات‌های مختلفی برای متخلف در نظر گرفته شده است. علاوه بر شدت آسیب‌ها، ملاک دیگری که برای تعیین میزان مجازات در نظر گرفته شده، شدت تقصیر مرتکب است. هر چه اقدامات مقصر حادثه نشان‌دهنده تقصیر بزرگ‌تری باشد، مجازات او شدیدتر است. علاوه بر این تخفیف‌هایی نیز برای مقصری که بعد از حادثه برای کم شدن آثار آن تلاش کرده، نیز در نظر گرفته شده است.