ارتقای فرهنگ حقوقی موجب کاهش پرونده ها می شود

 قوه قضاییه به عنوان یکی از سه رکن اصلی اداره کشور حدود یک سال است که اقدام به ایجاد معاونتی باعنوان معاونت فرهنگی کرده است تا علاوه بر فرهنگ‌سازی برای کارکنان دستگاه قضا، در ارتقای فرهنگ حقوقی و قضایی جامعه نیز مشارکت داشته باشد.

معاونت فرهنگی قوه‌ قضاییه نهادی تازه‌‌تاسیس است؛ اهداف تاسیس این معاونت در قوه قضاییه چیست؟

معاونت فرهنگی دو هدف عمده را دنبال می‌کند، یکی از این برنامه‌ها ارتقای سطح فرهنگ سازمانی قوه قضاییه است که شامل بعد فردی و سازمانی می‌شود و در حقیقت به دنبال این است که در مجموع فرهنگ حاکم بر این نهاد را تعالی دهد، یعنی فرهنگ کارمندان، نیروهای اداری و قضایی و نیز فرهنگ سازمان از لحاظ اینکه یک سازمان است ارتقا پیدا کند که به نوعی شامل خانواده‌های آنان نیز می‌شود. هدف دوم ارتقای فرهنگ عمومی است؛ فرهنگ عمومی مردم ابعاد مختلف دارد و آنچه که مربوط به ما می‌شود بعد حقوقی و قضایی است و به همین دلیل فرهنگ حقوقی و قضایی جامعه باید ارتقا پیدا کند. در واقع یکی از مسئولیت‌های مهم ما این است که این اقدام را انجام دهیم. به همین دلیل نیز دو معاونت اصلی در این مجموعه تشکیل شده، معاونت فرهنگ دینی و سازمانی و معاونت فرهنگ عمومی. البته ابعاد دیگری نیز وجود دارد که ابعاد بین‌المللی موضوع است. در حقیقت موضوع‌های داخلی را می‌توانیم به نوعی به موضوع‌های بین‌الملل تسری و تعمیم دهیم؛ به این معنا که از نظام حقوقی و قضایی اسلامی و جامعه خود در سطح بین‌الملل دفاع کنیم و نیز در بعد فرهنگی از تجربه‌های سایر کشورها بهره‌مند شویم تا این تجربه‌ها به داخل کشور منتقل شود.

مهمترین دستاوردها و اقدام‌های معاونت فرهنگی قوه قضاییه در سال گذشته شامل چه مواردی است؟

بخشی از فعالیت‌های ما معطوف به فعالیت‌های دینی و قرآنی و ارتقای سطح بینش و معارف دینی کارکنان دستگاه قضایی است که این اقدام را در سال گذشته به طور نه چندان وسیع اما در کل سطح کشور انجام دادیم. به طور مثال سلسله مسابقه‌های فرهنگی برگزار شد که همه کارکنان در آن شرکت کردند همچنین برای تبیین احکام شرعی، اخلاق، بعضی از معارف مانند معارف نهج‌البلاغه و مواردی از این دست کارهایی آغاز شده است.

دراین زمینه فعالیتهای تحقیقاتی هم صورت گرفته است ؟

بله . در سال گذشته توانستیم 4 طرح بزرگ تحقیقاتی را آغاز کنیم که در این طرح ها به دنبال شناخت وضعیت فرهنگی قوه قضاییه و وضعیت فرهنگی جامعه هستیم تا نسبت با دو هدفی که در ابتدا ذکر شد، بررسی کنیم و بسنجیم که وضع فرهنگی درون و بیرون قوه قضاییه نسبت به موضوع‌های حقوقی و قضایی چگونه است. این موضوع نیز یکی از کارهای بزرگ و سنگینی است که آغاز شده است. اقدام دیگری که طی سال گذشته انجام شد،تدوین پیش‌نویس ساختار و تشکیلات ، تصویب و ابلاغ آن و نیز آغاز به‌کارگیری نیروهای لازم برای معاونت فرهنگی قوه قضاییه است.
به موضوع ساختار تشکیلاتی اشاره کردید چندی پیش هم مطرح کرده بودید که قرار است معاونت فرهنگی در دادگستری استان‌ها ایجاد شود. به منظور ایجاد این معاونت چه اقدام‌هایی صورت گرفته است؟
اولین گام این بود که پست های سازمانی لازم برای ایجاد معاونت فرهنگی در دادگستری‌ها ایجاد شود که کمتر از یک ماه پیش این موضوع مصوب و ابلاغ شد. در گام دوم از دادگستری‌ها خواسته شده است که افرادی را به عنوان معاون فرهنگی معرفی کنند که صلاحیت‌های لازم و شرایط تعیین‌شده را داشته باشند. بیشتر استانها نیز این اقدام را انجام داده‌اند و افرادی را معرفی کرده‌اند که در خصوص افراد معرفی‌شده، ارزیابی‌های لازم صورت گرفته است و به زودی احکام آنان صادر می‌شود و آغاز به کار خواهند کرد. به زودی معاونان فرهنگی دادگستری‌ها در کل کشور منصوب می‌شوند و معاونت‌های فرهنگی راه‌اندازی خواهد شد.

برای کارکنان دستگاه قضا چه برنامه‌های فرهنگی‌ای پیش بینی کرده اید؟

هدف ما ارتقای سطح فرهنگ سازمانی است و به همین دلیل طبیعی است که باید برای کل کارکنان برنامه‌های آموزشی و فرهنگی داشته باشیم. در این زمینه ابتدا با معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضاییه وارد مذاکره شدیم و قرار همکاری خاص در این زمینه بین ما و این معاونت گذاشته شد و بنا شد که در کنار آموزش‌های ضمن خدمت کارکنان بخشی از آموزش‌های فرهنگی گنجانده شود.

همچنین یکی دیگر از فعالیتهای صورت گرفته آموزش‌های فرهنگی کارآموزان قضایی است که درباره این موضوع نیز با معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضاییه به تفاهم رسیده‌ایم و فعالیت هایی دراین زمینه آغاز شده است.نکته دیگر نیز سلسله آموزش‌هایی است که در ضمن فعالیت‌های تفریحی، زیارتی و سیاحتی داده می‌شود که برنامه‌ریزی مرتبط با آن نیز صورت گرفته و بعضی از دوره‌های آن در سال گذشته انجام شده و اکنون نیز در حال اجراست.

یکی از نمونه‌های این برنامه وسیع فرهنگی که در اسفند سال گذشته در سراسر کشور انجام شد و ان‌شاءالله در سال‌های آینده هم ادامه خواهد داشت، بازدید کارکنان از مناطق دفاع مقدس و آشنایی با فضای جبهه و جنگ در قالب کاروان‌های راهیان نور است؛ در سال گذشته برای نخستین بار موفق شدیم از همه استان‌های کشور تعداد زیادی از همکاران دستگاه قضایی را به جبهه‌های جنوب و تعدادی را نیز به جبهه‌های غرب اعزام کنیم.

به موضوع گسترش فرهنگ صلح وسازش اشاره کردید رسانه‌ها دراین بین چه نقشی می توانند داشته باشند؟

رسانه‌ها می توانند با آشنا کردن مردم با موضوع‌های قانونی و حقوقی از تشکیل بسیاری از پرونده ها درمحاکم جلوگیری کنند . یکی از دلایل کثرت پرونده‌های قضایی در محاکم، ناآشنایی مردم با موضوع‌های حقوقی و قانونی است که به دلیل ناآشنایی مردم، تخلفات قانونی نیز افزایش پیدا می‌کند و به طبع پرونده‌های زیادی نیز تشکیل می‌شود. یکی از وظایف ما این است که هر چه بیشتر مردم را به سمت قانون و آشنایی با آن سوق دهیم.البته ذکر این نکته حائز اهمیت است که فرهنگ‌سازی در این عرصه‌ها کاری بس دشوار، دیربازده و کند است و زمان می‌برد ولی باید اقدام‌های وسیعی صورت گیرد که به تدریج نیز آثار آن را شاهد خواهیم بود.

به اعتقاد شما که متولی موضوع مهم فرهنگ در دستگاه قضایی هستید برای افزایش میزان رضایت‌مندی مردم از بخش های مختلف قوه قضاییه باید چه اقدام‌هایی صورت گیرد ؟

رضایت از دستگاه قضا به عوامل مختلفی بستگی دارد که باید این عوامل را شناسایی کنیم و افزایش دهیم. یکی از این عوامل نحوه برخورد کارمندان، قضات و مجموعه عوامل دستگاه قضایی با مردم است. اگر بتوانیم نوع رفتار با مراجعان را مردم‌مدارانه‌تر کنیم، طبیعی است که بر میزان رضایت آنان تاثیرگذار خواهد بود و رضایت آنان را افزایش خواهد داد. هر چقدر برخورد با مراجعان، متهمان، شاکیان، محکومان و وکلا و سایر افرادی که با دستگاه قضایی سر و کار پیدا می‌کنند، مودبانه‌تر و همراه با رعایت اخلاق و آداب اسلامی باشد، طبیعی است که میزان رضایت آنان نیز افزایش خواهد یافت. البته این یکی از عوامل است اما عامل مهم و تاثیرگذاری محسوب می‌شود. به عبارت دیگر با توجه به اینکه دستگاه قضایی با اختلاف، تخلف و قانون‌شکنی سر و کار دارد و قرار است با این موارد مقابله کند، طبیعی است که در درون کار خود با دعوا، مرافعه، جدال و کشمکش مواجه باشد.
بداخلاقی یکی از موضوع‌هایی است که قضات و کارمندان ما با آن مواجه هستند، این موضوع به دلایل مختلف ناشی می‌شود و می‌تواند بر رفتار کارمندان و قضات تاثیر بگذارد البته بداخلاقی به تنهایی عاملی تهدیدکننده است که باید با آن مواجهه مثبتی داشته باشیم تا بتوانیم جلوی مواردی را که از طرف جامعه به سوی دستگاه قضا منتقل می‌شود، بگیریم و به نوعی حالت بازدارندگی داشته باشیم همچنین این موارد باید بستری برای برخورد مثبت و سازنده همکاران قضایی، قضات و کارمندان شود که کار بس دشواری است.

عوامل دیگری نیز در افزایش میزان رضایت‌مندی مردم از دستگاه قضا مؤثر هستند مانند سرعت رسیدگی به دعاوی و پرونده‌های قضایی. همه این موارد به کار فرهنگی مربوط نمی‌شود و بخشی از آن نیز به کار قضایی، کمبود نیرو، کمبود بودجه و امکانات و مواردی از این دست بستگی دارد. هر چقدر که این موارد تامین شود و امکان پاسخ‌دهی به‌موقع به درخواست‌های مردم بیشتر شود، طبیعی است که رضایت مردم نیز افزایش پیدا خواهد کرد. در کنار این موارد هنگامی که امکانات افزایش یافت، نیروی انسانی تقویت شد و تعداد قضات نیز افزایش یافت یعنی نسبت تعداد قاضی در مقایسه با حجم پرونده‌ها افزایش پیدا کرد، در صورت اصلاح این نسبت، کیفیت آرای قضایی نیز بیشتر می‌شود و این موضوع موجب حصول رضایت بیشتری خواهد شد. با توجه به حجم بالای پرونده ها فشار زیادی بر قضات وجود دارد، به همین دلیل آنان مجبورند با سرعت به پرونده‌ها رسیدگی کنند که بر کیفیت آرا تاثیر منفی می گذارد.

بخش دیگر از میزان رضایت‌مندی از دستگاه قضا به مکانیزه‌کردن و سهولت رسیدگی مربوط می‌شود که اکنون اقداماتی در این خصوص در حال انجام است. دستگاه قضایی در حال حرکت به سمت الکترونیکی شدن است یعنی عدالت الکترونیک و رسیدگی‌های الکترونیکی در حال افزایش است. به طور حتم این موارد تاثیر بسیار مثبتی بر افزایش رضایت مراجعان خواهد داشت. تحقق این موارد موجب می‌شود که افزایش اعتماد عمومی را شاهد باشیم یعنی در صورت اصلاح کمیت و زمان رسیدگی و ارتقای کیفیت رسیدگی، اطمینان به دستگاه قضایی نیز افزایش خواهد یافت. اگر اطمینان بالا برود رضایت نیز افزایش پیدا خواهد کرد و مردم احساس می‌کنند که با مراجعه به دستگاه قضایی با زمان مناسب، هزینه و کیفیت مناسب می‌توانند احقاق حقوق کنند. اگر این موضوع را بتوانیم تامین کنیم به طور قطع در افزایش رضایت آنان موثر خواهد بود.

فکر می کنید چقدر در حل مشکلات مشکلات فرهنگی می توانید موفق باشید ؟

نکته مهمی که در کار ما وجود دارد، این است که کار فرهنگی از سایر فعالیت‌های دستگاه قضایی جدا نیست و نمی‌تواند به تنهایی پیش برود. برای اینکه اقدام‌های ما در معاونت فرهنگی قوه قضاییه به خوبی پیش برود و بتوانیم تاثیرگذار باشیم و ارتقای فرهنگ عمومی را در جامعه مشاهده کنیم، باید تحولی در کار همه بخش‌های قوه قضاییه صورت گیرد، مثلا ما نمی‌توانیم اصلاحی در فرآیند رسیدگی به پرونده‌ها ایجاد نکنیم اما انتظار داشته باشیم که از لحاظ فرهنگی به طور کامل ارتقا پیدا کنیم، نمی‌توانیم از لحاظ پشتیبانی، اداری و مالی اصلاحاتی نداشته باشیم ولی ارتقای کامل فرهنگی را انتظار داشته باشیم، نمی‌توانیم ضعف‌ها و مشکلات معیشتی همکارانمان را نادیده بگیریم و سپس انتظار داشته باشیم که سطح فرهنگ آنان کاملاً ارتقا پیدا کند. تمام این موارد با هم پیوند می‌خورد همچنین در صورتی که نظام پاداش و جزای موجود در دستگاه قضا را اصلاح نکنیم، نمی‌توانیم شاهد ارتقای فرهنگی باشیم. اگر در نظام اداری تفاوتی میان کسانی که خوب کار می‌کنند و کسانی که خوب کار نمی‌کنند، قایل نشویم، از لحاظ فرهنگی نیز اثرگذاری ما کاهش پیدا خواهد کرد. اگر بخواهیم یک دستگاه کارآمد و دقیق و همراه با عدالت داشته باشیم باید ابعاد مختلف آن با هم تعادل داشته باشند، هم‌طراز باشند و همه یکدیگر را پشتیبانی مالی و اداری کنند. ابعاد حقوقی و قضایی، فرآیند رسیدگی، ایجاد ساختار دستگاه قضایی الکترونیک و مواردی از این دست با هم پیوند می‌خورند و می‌توانند سطح فرهنگ دستگاه قضا را ارتقا دهند. به طور مثال بسیاری از فرآیندهای کاری موجود، جنبه ضدفرهنگی دارند که اگر اصلاح نشوند فرهنگ دستگاه ارتقا پیدا نخواهد کرد. ما باید فرآیندهای اداری را اصلاح کنیم بنابراین در مواردی با فرآیندهای اداری مرتبط می‌شویم، در مواقعی با ساختار سازمانی مواجه می‌شویم و گاهی حتی با ساختار فیزیکی ساختمان‌ها و محیط کاری مواجه می‌شویم که می‌توانند تاثیر سوء یا تاثیر خوب داشته باشند. همه این موارد تاثیر متقابلی بر یکدیگر دارند و باید با هم پیش بروند بنابراین دستگاه قضا برای ارتقای فرهنگی نیازمند تحول همه‌جانبه اداری و قضایی است که می‌تواند ارتقا را به دنبال داشته باشد و این موضوع نیازمند همکاری همه معاونت‌های قوه قضاییه است. اگر این اتفاق بیفتد، به نظر می‌رسد که اقدام بسیار خوبی را می‌توان سامان داد. به این منظور نیاز به تشکیل یک ستاد هماهنگ‌کننده تحت عنوان ستاد تحول در قوه قضاییه داریم. پیشنهاد بنده به مجموعه دستگاه قضایی این است که هر چه زودتر این ستاد را تشکیل دهند و تحول به سمت ارتقا و تعالی این دستگاه را به عنوان هدف و ماموریت اصلی این ستاد قرار دهند تا به طور همه جانبه ابعاد مورد نظر در کنار یکدیگر پیش‌بینی شود و گام به گام به سوی این تحول حرکت کنیم.

چه برنامه‌هایی برای آینده پیش بینی کرده اید؟

تمام برنامه‌هایی که اشاره شد، در آینده نیز پیگیری خواهد شد. مانند برنامه‌های آموزشی، ترویجی، تشویقی، تنبیهی و مسابقات، برنامه‌های مختلف در عرصه‌های اخلاقی و دینی همچنین برای ارتقای فرهنگ سازمانی برنامه‌های متعددی را دنبال می‌کنیم، از جمله یک سلسله پژوهش‌های جدید که در این زمینه باید گفت امسال حدود 10 پژوهش را آغاز خواهیم کرد که نتایج آنها تبدیل به مبنای فعالیتهای ما درآتیه خواهد شد.