بررسی قواعد و مقررات مرتبط با خرید و فروش با واسطه بانک ها-اعتبار اسنادی چیست؟

اعتبار اسنادی روشی برای پرداخت وجوه معاملات در تجارت‌های بین‌المللی است. اعتبارات اسنادی به نام ( ال سی ) هم شهرت دارند. در این روش مبالغ و پول‌ها به واسطه شخص ثالثی که معمولا بانک است پرداخت می‌شود. اگر به خاطر داشته باشید در ماجراهای فساد اقتصادی بارها عنوان اعتبار اسنادی و ( ال سی ) مطرح شد. در ادامه به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت که منظور از اعتبار اسنادی چیست. البته بررسی اعتبارات اسنادی بیشتر نیازمند مراجعه به مقررات این حوزه و اسناد بین‌المللی است و این مطالعات عمدتا در حوزه حقوق تجارت بین‌الملل می‌گنجد.

در حقوق تجارت بین‌الملل اعتبارات اسنادی وسیله برای ارتباط مالی میان دو طرف قرارداد است. چنان که از مقررات بین‌المللی برمی‌آید به‌موجب اعتبارات اسنادی یک بانک (بانک گشاینده اعتبار) بنا به درخواست و براساس دستورات یک مشتری (متقاضی گشایش اعتبار) یا از جانب خود تعهد می‌کند: مبلغی را در وجه یا به حواله‌کرد شخص ثالثی (ذی‌نفع اعتبار) بپردازد یا اسناد تجاری (برات یا بروات) صادره از سوی ذی‌نفع اعتبار را قبول و پرداخت کند. یا، به بانک دیگری اختیار دهد این پرداخت را صورت دهد یا اسناد تجاری (برات یا بروات) صادره از سوی ذی‌نفع را قبول و پرداخت کند. یا به بانک دیگری اختیار دهد اسناد تجاری (برات یا بروات) صادره از سوی ذی‌نفع را معامله و نقد کند. در عرف بانکی کشور ما( Letter of credit) را که به علامت ( ال سی ) شهرت دارد، اعتبار اسنادی می‏نامند. این اصطلاح معمولا در خرید و فروش‏های بین‏المللی که موضوع‏ آن کالا یا خدمات است، مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنابراین می‌توانیم بگوییم که اعتبار اسنادی تعهدی از بانک است که به خریدار و فروشنده داده می‌شود. این تعهد شامل این است که میزان پرداختی خریدار به فروشنده به موقع و با مبلغ صحیح به دست فروشنده خواهد رسید. هرگاه که خریدار قادر به پرداخت مبلغ خرید نباشد، بانک موظف است باقیمانده یا تمام مبلغ خرید را بپردازد. اعتبارات اسنادی اغلب در معاملات بین المللی به منظور اطمینان از دریافت مبالغ پرداختی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بدلیل ماهیت قرادادهای بین‌المللی که شامل عواملی همچون مسافت و تفاوت قوانین کشورها و... می‌شود، اعتبارات اسنادی یک ابزار بسیار مهم در تجارت بین‌المللی شده است. بانک همچنین به نیابت از خریدار که نگهدارنده اعتبارات اسنادی است تا زمان دریافت تاییدیه که کالاهای خریداری شده حمل شده‌اند وجه را پرداخت نخواهد کرد.

نقش اعتبار اسنادی در یک معامله

در حقوق تجارت بین‌الملل اعتبارات اسنادی نقش مهمی در قراردادها بازی می‌کند. در حقیقت آنچه در خصوص ثمن و نحوه تسلیم آن در قوانین داخلی وجود دارد در حقوق بین‌الملل صدق نمی‌کند. در این خصوص اعتبارات اسنادی نقش مهمی دارد که عمدتا شرایط آن را قرارداد منعقد شده بین دو طرف معامله تعیین می‌کند. برای اینکه روش استفاده از اعتبارات اسنادی در داد و ستدهای خارجی روشن‌تر شود، می‌توانیم مثالی بیاوریم. فرض کنید فروشنده‌ای هستید در بندری در شرق آسیا و می‌خواهید کالایی را به خریداری در ایران بفروشید، اما شما و خریدار یکدیگر را نمی‌شناسید و هر یک نگران توانایی مالی و اعتبار طرف مقابل هستید. شما می‌ترسید که پس از تحمل هزینه‌های بارگیری و ارسال کالا، خریدار ورشکسته شود، یا با رسیدن کالا به مقصد از پرداخت قیمت کالا خودداری کند. در این حال، چنان‌چه خریدار قیمت را ندهد، شما مجبورید زیر بار هزینه‌های مراجعه به دادگاه علیه خریدار در ایران، یعنی در کشوری که در فرض ما، شما هیچ آشنایی با سیستم حقوقی آن ندارید بروید. علاوه بر آن، باید به هزینه فروش و نقد کردن کالا در یک کشور غریب نیز اشاره کنیم. از طرف دیگر، خریدار هم دلیلی ندارد به توانگری و اعتبار اعتماد ورزد و او نیز به سهم خود نگران است که چنان‌چه ثمن را پیشاپیش بپردازد کالایی با کمیت و کیفیت کالای موضوع قرارداد به دست او نرسد یا حتی بدتر از این، پریشانی و بحران مالی فروشنده، او را هم از پولی که پرداخته و هم از کالای موضوع عقد محروم سازد.

از بین بردن همه این نگرانی‌ها با استفاده از اعتبارات اسنادی است. به منظور کاهش این بیم و نگرانی بر حق، که هر یک دارند، طرفین می‌توانند به حالتی بینابین توافق کنند و معامله‌شان را از طریق اعتبارات اسنادی سامان بدهند. در این روش، خریدار موافقت می‌کند به ثالثی، معمولا یک بانک خوش‌نام و معتبر، مراجعه کرده و تقاضا کند که اعتبار اسنادی به نفع شما افتتاح کند. هنگامی که بانک خوش‌حسابی و اعتبار مالی خریدار را احراز و تایید کرد، با تقاضای خریدار موافقت و اعتبار اسنادی را افتتاح می‌کند. بدین‌سان، بانک می‌پذیرد که تعهدی اصلی، مستقیم و مستقل مبنی بر پرداخت وجه براتی که شما بر اساس اعتبار اسنادی ارایه می‌کنید، بر عهده بگیرد، مشروط بر اینکه اسناد منطبقی که در اعتبار مشخص شده، ارایه و تسلیم شود. اسنادی که معمولا در اعتبارات تجاری مشخص می‌شود، شامل صورت‌حساب تجاری، بیمه‌نامه، و بارنامه پاک کالای بارگیری‌شده است. سند اخیر دلیل مالکیت کالا به شمار آمده و مالکیت کالا را ثابت می‌کند.

مزایای اعتبارات اسنادی

در حقوق تجارت بین‌الملل برای اعتبارات اسنادی مزایایی نام برده شده است که استفاده از آن را میان تاجران افزایش می‌دهد. اطمینان فروشنده از اینکه پس از ارایه اسناد حمل وجه اعتبار را مطابق شرایط اعتبار از بانک کارگزار یا تایید کننده دریافت می‌کند یکی از مزایای اعتبارات اسنادی است. اما این اعتبارات مزایای دیگری نیز دارد. در این خصوص می‌توانید به موارد زیر مراجعه کنید:

1- امکان کنترل تاریخ حمل و تحویل نهایی کالا که در زمان اجرای تعهد حایز اهمیت است.

2-تحصیل اسناد حمل مطابق با مفاد موافقت اولیه تحت شرایط قرارداد میان طرفین که در زمان پایان تعهدهای دو طرف قرارداد دارای اهمیت است.

3-اطمینان از اینکه پرداخت وجه اعتبار به فروشنده فقط بعد از انتقال و فک مالکیت کالا از وی صورت می‌گیرد.

4-امکان کسب تسهیلات بیشتر برای فروشنده در مقابل اعتبار گشایش یافته برای تهیه کالای سفارش شده

5- تعهد بانک برای پرداخت بها در معاملات بجای فرد فروشنده

با بررسی این مزایا مشخص می‌شود که آثار قراردادی بسیاری بر اعتبار اسنادی بار می‌شود.

اعتماد خریدار و فروشنده به بانک‌های طرف مقابل

کاربرد موثر اعتبارات اسنادی، در دادوستدهای بین‏المللی است به همین دلیل حقوق تجارت بین‌الملل به آن توجه ویژه دارد. اما در داخل کشور نیز کاربردهای مشابهی دارد. ولی به هر حال بستر استفاده آن معاملات خارجیست. در این نوع معاملات، که خریدار و فروشنده در کشورهای مختلف هستند، فروشنده در ارسال کالا قبل از دریافت وجه آن، دچار تردید و دودلی است و در عین حال خریدار هم ترجیح می‏دهد تا کنترل خود را بر کالا حفظ نکرده، وجه‏ آن را نپردازد، از آنجا که تطبیق پرداخت با تحویل عملی کالا و به عبارت دیگر، قبض و اقباض به ندرت میسر است، از این‌رو روشی میانه مورد توافق قرار می‏گیرد که عبارتست از پرداخت وجه در مقابل «تحویل ضمنی» یعنی تحویل اسنادی که‏ مالکیت، یا کنترل بر روی کالا را منتقل می‏سازد. پس اعتبارات اسنادی، به‏عنوان یک مکانیسم پرداخت و سند معتبر بانکی، به طرفین یک قرارداد یا بیع بین‏المللی، این اطمینان را می‏دهد که معامله آنها، به واسطه بانک‌های کارگزار، جریان طبیعی خود را طی خواهد کرد، به این معنی که فروشنده، پس از تسلیم اسناد حمل به بانک، وجه اعتبار را نقد خواهد کرد و خریدار نیز اطمینان می‏یابد که اسناد حمل طبق شرایط مقرر در اعتبار، به بانک ارایه شده و کالا در راه است و قرارداد منعقده به مرحله اجرا درآمده است. اعتبارات اسنادی، به مثابه اکثر اسناد تجاری، معمولا وسیله کسب اعتبار و تامین منابع مالی نیز می‏باشد. خریدار یا مشتری بانک در واقع به جای پرداخت فوری، نوعی اعتبار به سررسیدهای مختلف تحصیل می‏کند. فروشنده یا ذینفع اعتبار نیز با صدور برات بجای دریافت فوری، یک قبولی بانکی که دارای سررسیدهایی است، بدست می‏آورد. این روش پرداخت، برای خریدار فرصتی ایجاد می‏کند که برای‏ پرداخت وجه برات یا بروات به بانک، در سررسیدهای مربوطه، بتواند کالای‏ خریداری خود را به دیگری بفروشد و یا آن را به‏گونه دیگری به وجه نقد تبدیل‏ کند. بدین ترتیب، از طریق گشایش اعتبارات اسنادی، خریدار مبالغ مالی لازم‏ را برای انجام معامله، احتمالا با مبلغ و هزینه کمتری، در مقام مقایسه با اخذ وام، بدست می‏آورد.

در یک روند سالم و قانونی، این ترتیب معامله، برای طرفین و بانک‌های آنها سودمند است اما همان‌طور که ممکن است هر پدیده قانونی با تبانی و تقلب به صورت غیرقانونی مورد استفاده قرار گیرد، برای اعتبارات اسنادی نیز ممکن است چنین اتفاقی افتد.

فرض کنید که قصد دارید کالایی را بفروشید اما خریداری که به شما مراجعه کرده است را نمی‌شناسید و نمی‌دانید که آیا فرد قابل اعتمادیست و پول را به موقع خواهد پرداخت یا خیر؟ در این صورت چه می‌کنید. در دنیای تجارت، برای این مشکل، راه‌حلی پیدا کرده‌اند و آن صدور اعتبار اسنادی است. در این روش پولی بین شما که فروشنده هستید و شخصی که خریدار هست رد و بدل نمی‌شود بلکه این بانک‌های دو طرف هستند که این کار را می‌کنند. این نوع معامله در دنیا رواج بسیار دارد و مشکل‌گشای بسیاری از مشکلات تجار است اما در جریان اختلاس بزرگ، تخلفاتی که در صدور اعتبار اسنادی روی داد، ممکن است در ذهن مردم تصوری عجیب نسبت به این نوع معامله کردن ایجاد شود.