معیارهای دوگانه در کمک به پناه جویان

پناه‌جویی یکی از چند واکنشی است که مردم کشورهای مختلف در مقابل درگیری، جنگ‌، خشونت و اوضاع نابسامان زندگی، نشان داده و مجبور به ترک وطن می‌شوند.

مشکلاتی که یک پناه‌جو دارد یا شرایطی که باید پشت سر بگذارد، کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد را مجاب کرد تا 20 ژوئن را به نام روز جهانی پناهندگان نامگذاری کرده و طبق قانون، برای هر کشور بودجه‌ای را تعریف کردند تا کمک هزینه‌ای برای تامین مخارج پناه‌جویان باشد.
اما این مساله که حمایت کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل از کشورهای مختلف برای پذیرفتن پناهندگان بر چه اساس و مبنایی پیگیری می‌شود، می‌تواند معمای اصلی را طرح کند چرا که بدون شک تمام کشورها به طور یکسان پذیرای پناه‌جو نبوده و حتی پناه‌جو هم تمایل به رفتن به کشوری دارد که غالب پناه‌جویان می‌روند. استدلالی که یک پناه‌جو برای پناهندگی در یک کشور در پی می‌گیرد، علاوه بر اینکه مسیر زندگی خود را رقم می‌زند، برای کشوری که به آن پناه می‌برد هم بار مسئولیت حقوقی، مدنی و مالی به دنبال دارد.
حال در چنین شرایطی آژانس پناهندگان سازمان ملل، آماری در سال 2014 منتشر کرد که طبق آن سوریه بیشترین پناه‌جو را به دیگر کشورها فرستاده و آلمان هم سخاوتمندترین کشور در این خصوص بوده است. این گزارش می‌افزاید بیش از 3 میلیون انسان در اثر پیامدهای جنگ داخلی در سوریه از این کشور متواری شده‌اند. پناهندگان سوری در نیمه نخست سال 2014 در مجموع 23 درصد شمار پناهندگان ثبت شده در کمیساریای عالی امور پناهندگی سازمان ملل را تشکیل می‌دهند.

 ایران دومین کشور پناهنده‌پذیر دنیا

در 30 سال گذشته رتبه نخست از نظر شمار پناه‌جو از آن پناهندگان افغانی بود. کمیساریای عالی امور پناهندگان سازمان ملل شمار این پناهندگان را 2.7 میلیون نفر ذکر کرده است، البته این تعداد پناه‌جویانی هستند که به صورت رسمی در کشورهای دیگر حضور دارند وگرنه آمارهای غیررسمی از آوارگی بیش از 5 میلیون افغانی در کشورهای دیگر حکایت دارد. بهرحال پس از افغانستان، سومالی با 1.1 میلیون پناه‌جو، سودان با 670 هزار و سودان جنوبی با 509 هزار پناه‌جو در رده‌های بعدی بیشترین کشورهای مبدا پناه‌جو در 30 سال گذشته، ایستاده‌اند.

آمار اعلام شده از سوی سازمان ملل حاکی از حضور 982 هزار مهاجر پناه‌جو در ایران است که البته این آمار تنها مربوط به آمار پناه‌جویان سبز شده یا دارای برگه تردد یا اقامت هستند و پناه‌جویان غیرمجاز را شامل نمی‌شود؛ در حالیکه بیش از 2.5 میلیون پناه‌جوی افغانی تنها در ایران حضور دارند. البته ایران میزبان جمع زیادی از مهاجران عراقی نیز هست که به واسطه حمله آمریکا و پس از آن هم فعالیت تروریست‌ها از کشور خود آواره شده و به ایران آمده‌اند و از این منظر ایران بعد از پاکستان که میزبان 1.6 میلیون مهاجر افغانی است، دومین کشور پناهنده پذیر در دنیا به حساب می‌آید.

2 میلیون و 700 هزار افغانی پناه‌جوی ثبت شده، پس از سوریه بیشترین جمعیت پناهندگان در جهان است که به وسیله‌ کمیساریای امور پناهندگان ملل متحد کمک می‌شوند. در گزارش کمیساریای امور پناهندگان سازمان ملل آمده است: جنگ‌ در بخش های وسیعی از خاورمیانه و آفریقا باعث شده است که در شش ماهه اول سال 2014 ،5 میلیون و500 هزار نفر مجبور به جابجایی یا آوارگی شوند که این رقم نشانگر رکورد دیگری است.

حالا باید دید که سازمان ملل چه کمکی به کشورهای پناهنده پذیر ارائه می کند؟

 تبعیض در کمک‌های سازمان ملل به ایران

کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان در بیشتر کشورهای عضو سازمان ملل دارای دفتر نمایندگی است و از این طریق ضمن نظارت بر خدمات ارائه شده به پناه‌جویان در دنیا، کمک‌هایی را نیز به کشورهای پناهنده‌پذیر ارائه می‌کند.

حسن قشقاوی، معاون کنسولی، امور مجلس و ایرانیان خارج از کشور وزارت امور خارجه در این خصوص می‌گوید: پولی که کشورهای اروپایی از کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان می‌گیرند 3 هزار دلار برای هر پناه‌جو است. اما چقدر هزینه می‌کنند؟ حداکثر 300 تا 400 دلار. مابقی این مبلغ به جیب کشورهای اروپایی می‌رود. این می‌شود برخورد تجاری با موضوع پناه‌جویی. یعنی پول را کامل از کمیساریای عالی پناهندگان می گیرند و آمارهای هم هرسال ارائه می‌دهند، اما در کمپ‌های غیراستاندارد، محدود و امکانات بسیار ضعیف پناه‌جو را میزبانی می‌کنند.

قشقاوی ادامه می دهد: ما همیشه از کمیساریا گله داریم. می‌گوییم چرا به کشوری مثل ایران که این همه هزینه می‌کند، مبلغ کمی را اختصاص می‌دهند، در حالی که مبالغ هنگفتی به کشورهای غربی می‌دهند و آنها این مبالغ را برای پناه‌جویان هزینه نمی‌کنند. آمارها نشان می‌دهد بودجه اهدایی کمیساریا در سال 2007 میلادی به ایران رقمی در حدود 10 میلیون دلار بوده است که بیش از 70 درصد این مبلغ صرف حقوق و هزینه‌های جاری دفتر کمیساریا در ایران شده است. همچنین بودجه کمیساریا در سال 2012 با افزایشی که به منظور کمک به روند بازگشت افغان‌ها داشته به حدود 25 میلیون دلار رسیده که بازهم حدود 50 درصد آن صرف هزینه‌های دفتری کمیساریا و حقوق کارمندان آن در ایران شده است. بنابراین به نظر می‌رسد بودجه اهدایی سازمان ملل به ایران تنها 25 دلار به ازای هر مهاجر مجاز و دارای برگه تردد بوده که از این منظر فاصله زیادی بین ایران و اروپا وجود دارد.

 تفاوت خدمات به مهاجران در ایران و اروپا

موضوع تبعیض در کمک‌های بین المللی به ایران در حالی است که خبرهای متعددی از بستن مرزهای اروپا به سوی هزاران پناه‌جوی سوری در رسانه‌ها منتشر شده است. علاوه بر این، بسیاری از پناه‌جویانی که به اروپا راه یافته‌اند نیز در شرایط بد و بسیار وخیم، نگهداری می‌شوند. این موضوع در حالی است که ایران در طول 30سال میزبانی از مهاجران افغانی و عراقی، خدمات متنوعی را به این مهاجران ارائه کرده است. عبدالرضا رحمانی فضلی وزیر کشور، اردیبهشت امسال با اشاره به حضور 2 میلیون و 500 هزار افغانی در کشورمان افزود: یک میلیون نفر از این مهاجران در قالب طرح آمایش هستند به نحوی که کارت حضور و اقامت دارند و با محدودیت‌هایی زیر نظر مراقبت‌ها و قوانین جمهوری اسلامی در کشورمان زندگی می‌کنند اما بقیه مهاجران به صورت غیرقانونی در کشور حضور و تردد دارند. وی با اشاره به اینکه اکنون 350 هزار دانش‌آموز و 11 هزار دانشجوی افغان در دانشگاه‌های ایران مشغول تحصیل هستند، افزود: 17 هزار نفر از فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های ما هم از اتباع افغانستان هستند.

این آمارها در حالی است که سازمان ملل متحد تنها 25 دلار سالانه به ایران کمک می‌کند و این مبلغ در مقایسه با هزینه‌هایی که ایران بابت تحصیل رایگان دانش‌آموزان و طلاب افغانی به همراه سایر هزینه‌های حضور پناه‌جویان متحمل می‌شود بسیار ناچیز است.

 پیگیری مجلس از وزارت کشور برای ساماندهی اتباع بیگانه

با توجه به شرایط حاکم بر کشور و میزان ظرفیت‌های کشور ایران برای پذیرش پناه‌جو، به دلیل اینکه از سوی کمیساریای عالی پناه‌جویان در سازمان ملل برای کشورهایی که رکورددار حضور پناهنده در کشورشان هستند، اقدام ویژه‌ای صورت نمی‌گیرد، مسئولان مانند برخی از نمایندگان مجلس این ضرورت را دیدند که از طریق وزارت کشور این مساله را پیگیری کنند.

فرج‌الله عارفی نایب رییس کمیسیون اجتماعی مجلس درباره حضور اتباع غیرمجاز در کشور گفت: واقعیت آن است که حضور غیرمجاز این افراد مشکلات امنیتی و اخلاقی زیادی را در کشور ایجاد می‌کند بر این اساس ساماندهی آنها امری ضروری به شمار می‌رود.

وی ادامه داد: در استان کرمان مسئولان مربوطه جلساتی را برگزار کردند که طی آن حضور افاغنه در برخی از مناطق استان ممنوع اعلام شد و لذا برخوردهای قاطع با آنها صورت گرفت به گونه ای که کار جمع آوری و فرستادن آنها به کشور خودشان در دستور کار واقع شد.

عارفی در گفت‌وگو با خانه ملت تصریح کرد: به طور حتم لازم است حضور این افراد در کشور از مجرای قانونی شکل گیرد تا شاهد ورود غیرقانونی آنها به کشور نباشیم زیرا بی‌توجهی به این معضل می‌تواند بحرانی را در کشور پدید آورد. نماینده مردم جیرفت و عنبرآباد در مجلس شورای اسلامی درباره ارایه لایحه ساماندهی اتباع بیگانه از سوی وزارت کشور یادآور شد:  هنوز این لایحه ارایه نشده است اما براساس پیگیری‌ها متوجه شدیم که وزارت کشور به دنبال جلوگیری از حضور غیرقانونی افاغنه در کشور است.

وی تاکید کرد: البته وزارت کشور باید سریع تر اقدام کرده و وارد عمل شود چراکه امروزه از مرزهای شرقی کشور روزانه هزاران افغانی غیرمجاز به کشور تردد می‌کنند. عارفی گفت: با شروع به کار مجلس آخرین وضعیت ارایه لایحه مذکور را از سوی وزارت کشور پیگیری خواهیم کرد. به هرحال و به طور کلی موضوع تمدید و نگهداری اتباع خارجی در کشور از جمله حق مالکیت هر کشور است و جوامع بین‌المللی نمی‌توانند کشوری را تحت فشار قرار دهند که چرا به اتباع و پناهندگان ویزا نمی‌دهد. این درحالی است که مردم ایران، خود دارای مشکلات اقتصادی، معیشتی و کار هستند و این تعداد اتباع خارجی می‌توانند باری بر این مردم باشند.

 از طرفی اگر کنوانسیون حقوق‌بشر، تشخیص دهد کشورهایی مانند افغانستان و عراق دیگر برای مردمان‌شان تهدید جانی ندارند و نگرانی‌ها رفع شده، ایران و هر دولت دیگری می‌توانند پناهندگی‌هایش را پس بگیرند. در حال حاضر هم سازمان ملل و کمیساریای این سازمان، عملا شرایط پناهندگی و اعطای پناهندگی بشردوستانه را از این کشور‌ها برداشته است.  هم‌اکنون هم پناهندگی‌ای که دولت ایران به اتباع عراقی و افغان داده است، در سیستم طبقه‌بندی سازمان ملل از جمله پناهندگی‌هایی از نوع حمایت‌های بشردوستانه است؛ درست مانند اتفاقی که در حال حاضر برای سوریه اتفاق افتاده است اما تنها تفاوت این است که پناهندگان سوری در کشورهای دیگر در اردوگاه اقامت دارند و آن دولت‌ها به پناه‌جوها اجازه نمی‌دهند به داخل شهر بروند ولی در ایران، دولت اجازه ورود آن‌ها را به کشور و شهرها داده است.  حال با توجه به اینکه سازمان ملل شرایط پناهندگی بشردوستانه را برداشته است، به اعتقاد اشرفی، دولت ایران می‌تواند بگوید دیگر این شرایط وجود ندارد و همین الان هم به آن تعدادی که اجازه اقامت داده است، لطف می‌کند.