برای جرایم مربوط به مواد مخدر، مجموعه‌ای از سنگین‌ترین مجازات‌های پیش‌بینی شده است جرایم مواد مخدر به انواع مختلفی قابل تقسیم است و عناصر و تشکیلات این نوع جرایم از مباحث مهم حقوق جزا محسوب می‌شود در این باره به سراغ دکتر منصور رحمدل، استاد دانشگاه و متخصص حقوق کیفری مواد مخدر رفتیم
برای جرایم مربوط به مواد مخدر، مجموعه‌ای از سنگین‌ترین مجازات‌های پیش‌بینی شده است. جرایم مواد مخدر به انواع مختلفی قابل تقسیم است و عناصر و تشکیلات این نوع جرایم از مباحث مهم حقوق جزا محسوب می‌شود. در این باره به سراغ دکتر منصور رحمدل، استاد دانشگاه و متخصص حقوق کیفری مواد مخدر رفتیم.
چرا هزینه مبارزه با مواد مخدر در کشور ما بیشتر از سایر کشورهاست؟
کشور ایران به واسطه همسایگی با دو کشور عمده تولیدکننده مواد مخدر در جهان، یعنی افغانستان و پاکستان، در یک منطقه جغرافیایی نامساعدی قرار گرفته است؛ البته خود ایران در دوران قبل از پیروزی انقلاب اسلامی جزو کشورهای تولیدکننده مواد مخدر در جهان به شمار می‌رفت و به همین دلیل اصطلاح مثلث طلایی در زمینه موادمخدر معروف بود. یک ضلع این مثلث افغانستان، ضلع دیگر مثلث طلایی پاکستان و نهایتا ضلع سوم این مثلث ایران بود. اما زمانی که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی کشت موادمخدر به‌طور کلی ممنوع اعلام شد، ایران از این مثلث طلایی حذف شد. اما شهرهای مرزی کشور ما به اعتبار همسایگی با دو کشور افغانستان و پاکستان طبیعتا در معرض آسیب‌دیدگی قرار دارند یعنی با توجه به اینکه در مرزهای مشترک بین ایران و افغانستان راه‌های متعددی وجود دارد، نوعا قاچاقچیان مواد مخدر تغییر مسیر می‌دهند. در هر حال به نظر می‌رسد که شهرهای مرزی شرق کشور در معرض آسیب‌پذیری بیشتری در قبال جرایم ناشی از موادمخدر به خصوص قاچاق این نوع کالا قرار دارند.
در قوانین کشور ما چه اعمالی در ارتباط با مواد مخدر جرم شناخته شده است؟
باتوجه به تعریفی که از جرم قاچاق مواد مخدر در قوانین شده است، اگر منظور شما از این نوع جرم فقط وارد کردن یا صادر کردن یا حمل کردن کالای مربوط به مواد مخدر از نقطه‌ای به نقطه دیگر باشد، این بحث ناقص خواهد بود. اگر بخواهیم در زمینه جرایم مواد مخدر صحبت کنیم باید مفهوم قاچاق را کنار بگذاریم، هر چند قانونگذار در ماده 28 قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب سال 1367 و اصلاحی مصوب سال 1376 و 1389 از اصطلاح قاچاق استفاده کرده است اما با توجه به تعریفی که از جرم قاچاق در حقوق داخلی وجود دارد، اگر بخواهیم به طور کلی این نوع جرایم را تعریف کنیم، باید بگوییم که وارد کردن، صادر کردن، ساختن، تولید، ارسال، خرید، فروش، عرضه برای فروش، توزیع، حمل، نگهداری، استفاده از مواد مخدر، کشت آنها و اعتیاد به این نوع مواد همه داخل در مفهوم جرایم ناشی از مواد مخدر هستند. بر اساس قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر و الحاق موادی به آن مصوب 3/8/1367 اعمالی که در این حوزه جرم محسوب می‌شود به این شرح است:
1- کشت خشخاش و کوکا مطلقا و کشت شاهدانه به منظور تولید مواد مخدر یا روان‌گردان‌های صنعتی غیردارویی.
2ـ وارد کردن، ارسال، صادرکردن، تولید و ساخت انواع مواد مخدر یا روان‌گردان‌های صنعتی غیردارویی.
3ـ نگهداری، حمل، خرید، توزیع، اخفا، ترانزیت، عرضه و فروش مواد مخدر یا روان‌گردان‌های صنعتی غیردارویی.
4ـ دایر کردن یا اداره کردن مکان برای استعمال مواد مخدر یا روان‌گردان‌های صنعتی غیردارویی.
5ـ استعمال مواد مخدر یا روان‌گردان‌های صنعتی غیردارویی به هر شکل و طریق، مگر در مواردی که قانون مستثنا کرده باشد.
6ـ تولید، ساخت، خرید، فروش، نگهداری آلات و ادوات و ابزار مربوط به ساخت و استعمال مواد مخدر یا روان‌گردان‌های صنعتی غیردارویی
7 ـ قرار دادن یا پناه دادن متهمین، محکومیت مواد مخدر یا روان‌گردان‌های صنعتی غیردارویی که تحت تعقیب‌اند و یا دستگیر شده‌اند.
8 ـ امحا یا اخفا ادله جرم مجرمان.
9 ـ قرار دادن مواد مخدر یا روان‌گردان‌های صنعتی غیردارویی یا آلات و ادوات استعمال در محلی به قصد متهم کردن دیگری.
این دسته از جرایم بر اساس چه قوانینی مجازات می‌شوند؟
عنصر قانونی این نوع جرایم را مصوبه مبارزه با موادمخدر مصوب سال 1367 و 1376 به اضافه قسمت‌هایی از مقررات مواد مخدر مربوط به لایحه مواد مخدر مصوب سال 1359 که مغایر با قانون جدید مبارزه با مواد مخدر نیست، تشکیل می‌دهد. البته باید به تدوین‌کننده قانون مبارزه با موادمخدر مصوب سال 1367 قانونگذار گفت، زیرا مجمع تشخیص مصلحت نظام تصویب‌کننده این قانون بوده است.
عنصر مادی و ظهور خارجی جرایم مربوط به مواد مخدر به چه ترتیب است؟
از حیث عنصر مادی به جرایمی جرم ناشی از مواد مخدر گفته می‌شود که عمل ارتکابی در این نوع جرایم به صورت فعل مثبت مادی ارتکاب می‌یابد به‌عبارت دیگر ترک فعل در مورد این نوع جرایم مصداق پیدا نمی‌کند.
کسی که مرتکب جرایم مواد مخدر می‌شود از نظر روانی باید چه شرایطی داشته باشد؟
در بررسی عنصر معنوی این دسته از جرایم باید بگوییم که تمامی اجزای تشکیل‌دهنده عنصر روانی باید محقق شود. اول اینکه شخص مجرم باید علم به حکم در این نوع جرایم داشته باشد یعنی وی بداند که ارتکاب جرایم مربوط به موادمخدر ممنوع است. این نوع علم به موجب یک قاعده کلی مفروض است یعنی فرض می‌شود که همه در جامعه می‌دانند که اعمال مرتبط با مواد مخدر جرم است. بخش بعدی عنصر معنوی هم علم به موضوع است، یعنی مجرم بداند که این ماده که شخص مجرم می‌خرد، می‌فروشد، حمل می‌کند، نگهداری می‌کند، صادر و یا وارد می‌کند، موادمخدر است.
بحث بعدی درباره عنصر روانی جرم، بحث سوءنیت است. «سوءنیت عام» یعنی اینکه شخص ارتکاب چنین جرمی را اراده کند. در اینجا جا دارد که تاکید کنیم انگیزه در جرایم نقش و تاثیری ندارد اما به صورت استثنایی در مورد کشت شاهدانه و حمل و اخفای و نگهداری مواد مخدر، انگیزه به موجب قانون موثر شناخته شده است. در این مورد در صورتی عمل شخص جرم تلقی خواهد شد که انگیزه شخص از ارتکاب این نوع اعمال، توزیع موادمخدر باشد یعنی اصل بر این است که کشت شاهدانه و حمل، اخفا، نگهداری و خرید و فروش آن جرم تلقی نمی‌شود، مگر اینکه احراز شود که انگیزه شخص از ارتکاب این نوع اعمال، توزیع بعدی شاهدانه است. اما در عمل قضیه متفاوت و بر عکس این رویکرد است؛ رویه قضایی عنصر روانی را در این نوع جرایم مفروض می‌داند.
البته شاید مفروض تلقی کردن عنصر روانی جرم مواد مخدر خیلی هم دور از واقعیت نباشد زیرا زمانی که مواد مخدر نزد شخص مجرم یافت می‌شود، اوضاع و احوال قضیه حاکی از آن است که شخص مجرم می‌دانسته که کالاهای نزد او، موادمخدر است. همان‌طور که می‌دانیم اصل برائت نیز مبتنی بر اوضاع و احوال خاص است. اگر اوضاع و احوال برخ لاف قواعد اصل برائت حاکم باشد، اصل برائت جای خود را به اصل مجرمیت می‌دهد. رویه‌قضایی و قضات دادگاه‌ها در هنگام روبه‌رو شدن با این پرونده‌ها چاره‌ای جز این ندارند و شخص متهمی که مدعی است اطلاعی از وقوع جرم نداشته است و به‌عنوان مثال نمی‌دانسته که این کالاهای مکشوفه، موادمخدر بوده است، باید این ادعای خود را در دادگاه به اثبات برساند. به طور کلی می‌توان گفت اوضاع و احوال می‌تواند در کشف قضیه بسیار موثر باشد.
منظور از اوضاع و احوال در کشف قضیه چیست؟
به‌عنوان مثال در نظر بگیرید که شخصی که پیک موتوری است قرار بوده است بسته‌ای را تحویل بگیرد و در مقصد دوباره آن بسته را تحویل شخص معینی دهد اما در بین راه مامور انتظامی به حامل موادمخدر مشکوک می‌شود، وی را بازرسی می‌کند و می‌فهمد که بسته حمل‌شده مواد مخدر است. در اینجا حامل آن مواد فیش خود را به مامور انتظامی نشان و موضوع را شرح می‌دهد در نتیجه با معرفی شخص صاحب کالا می‌تواند از تعقیب قانونی رهایی پیدا کند.
منبع : روزنامه حمایت
دیدگاه خودتان را ارسال کنید